بحران درون‌تاجیکی: محله‌گرایی و خودبرتر‌بینی

یکی از خطرناک‌ترین لغزش‌ها در سیاست و اجتماع تاجیک، جایگزین‌شدن «ولایت، محل، قریه» به‌جای «پروژه» و «هویت خرد» به‌جای «افق ملی» است. این نقطه، اگر به‌موقع مهار نشود، از یک نقیصهٔ رفتاری به یک مرض اجتماعی و در نهایت به سرطانی کشنده بدل خواهد شد

مسئلهٔ اصلی تاجیکان، نه ادعای رسمی مالکیت هویت، بلکه گرفتارشدن در چرخه‌ای فرسایشی از محله‌گرایی، خودبرتر‌بینی متقابل و رقابت‌های درون‌گروهی است. فقدان یک برنامهٔ سیاسی واحد و منسجم باعث شده آنان نتوانند از فرصت‌های تاریخی استفاده کنند و در برابر ساختار قدرت قومی پشتون آسیب‌پذیر باقی بمانند

در عمل، این وضعیت موجب می‌شود انرژی جمعی به جای تمرکز بر پروژهٔ ملی و اصلاح ساختار قدرت، صرف نزاع‌های جزئی و رقابت‌های کوتاه‌مدت شود. رسالت بزرگان و روشنفکران، در اینجا نه تنها تبیین هویت، بلکه هدایت عمل سیاسی به سمت پروژه‌محوری و اجتناب از خردشدن در درگیری‌های فرعی است

نقش بزرگان و روشنفکران تاجیک

برای جلوگیری از این فروپاشی درونی، بزرگان و چیزفهمان تاجیک موظف‌اند بدون اتلاف وقت چند وظیفهٔ اساسی را دنبال کنند

1. تصحیح مفهوم «ما» در ذهن جوانان
   جوان تاجیک باید بیاموزد که «ما» نه یک ولایت، نه یک دره و نه یک حلقهٔ محدود، بلکه مجموعه‌ای از هم‌زبانان، هم‌سرنوشتان و شریکان تاریخ است

2. آموزش ادب سیاسی و مدارا اجتماعی
   سیاست ملی بدون تحمل دیگری ممکن نیست. بزرگان باید نشان دهند که هم‌زبانی و هم‌تبارى تنها زمانی معنا دارد که با احترام، اخلاق جمعی و سعهٔ صدر همراه باشد.

3. شکستن چرخهٔ محله‌گرایی و خودبرتر‌بینی
   خودبرتر‌بینی و رقابت‌های درون‌تاجیکی انرژی جمعی را تلف می‌کند و فرصت‌های تاریخی را می‌سوزاند. روشنفکران باید مسیر همکاری و پروژه‌محوری را روشن کنند

4. انتقال تجربه، نه تحریک احساسات
   تجربه‌های تلخ تفرقه، شکست و حذف تاریخی باید به زبان روشن منتقل شود تا جوانان از هزینهٔ تنگ‌نظری و خردشدن جمعی آگاه شوند 

5. تبدیل هویت به مسئولیت، نه ابزارتاجیک‌بودن اگر به مسئولیت اخلاقی و تاریخی تبدیل نشود، به ابزار حذف دیگری بدل خواهد شد. هویت باید ابزار اتحاد، نه جنگ داخلی، باشد 

اگر بزرگان خاموش بمانند، جوانان با صدا اما بی‌جهت سخن خواهند گفت
اگر چیزفهمان هدایت نکنند، احساسات زمام هدایت را به دست می‌گیرد
و اگر این نقیصه امروز مهار نشود، فردا دیگر نامش اختلاف نظر نخواهد بود؛ بلکه فروپاشی درونی است

در این‌جاست که اصالت و رسالت بزرگان تاجیک، نه در شعار، بلکه در عمل، آموزش و اصلاح فوری معنا پیدا می‌کند